پوشاک عشایر قشقایی ؛ تجلی شادی در نقش و رنگ

پوشش جزو مواردی است که بنا به دلایل مختلفی دچار تغییراتی شده است. این موضوع در رابطه با لباس‌های سنتی نیز صدق می‌کند. اما برخی پوشش‌های روستایی و لباس‌های عشایری همچنان بدون تغییر باقی مانده‌اند و مردم آنجا لباس محلی روستای خود را می‌پوشند. پوشاک و لباس ایل قشقایی یکی از زیباترین لباس‌های سنتی ایران است که همچنان اصالت خود را حفظ کرده است.

ما در این مقاله قصد داریم تا شما را با این لباس‌های سنتی استان فارس مانند لباس قشقایی سفید و لباس قشقایی پولکی که بخشی از فرهنگ این شهر هستند، آشنا کنیم.

ایل  قشقایی

عشایر قشقایی یکی از اقوام ایرانی هستند که در دشت‌های استان فارس سکونت دارند. این قوم که اصالتا ترک هستند، در زمان سلجوقیان، تیموریان و صفویه در مناطق مختلف ایران سکونت پیدا کردند.

قشقایی‌ها جمعیتی بالغ بر ۳ میلیون نفر هستند و امروزه در محدوده‌ای که در شمال به استان اصفهان و استان چهارمحال و بختیاری و از شرق به استان کرمان و از غرب به استان خوزستان و در جنوب به خلیج همیشگی فارس محدود می‌شود، زندگی می‌کنند.

ویژگی‌های عشایر قشقایی

قشقایی‌ها را می‌توان یکی از نجیب‌ترین اقوام ایرانی دانست. از مهمترین ویژگی‌های اخلاقی مردان و زنان قشقایی می‌توان به ساده‌دلی و پاک طینتی، پایمردی و شجاعت اشاره کرد.

عشایر قشقایی افرادی ذاتا شاد هستند و علاقه زیادی به برگزاری جشن‌ و مراسم‌های شادی به مناسبت‌های مختلف دارند. علاوه بر این در میان علاقمندی‌های ایل قشقایی علاقه شدید به موسیقی، نوشیدن چای و کشیدن قلیان نیز دیده می‌شود.

پوشاک عشایر قشقایی

شادی و سرزندگی از ویژگی‌های بارز قوم قشقایی است. تجلی این شادی و سرزندگی را می‌توان در لباس‌های این قوم به وضوح دید. استفاده صحیح از رنگ‌های شاد در کنار استفاده از طرح‌های منحصر به فرد زیبایی خاصی را به پوشاک این قوم دلیر و شجاع ایرانی بخشیده است. در این بخش نگاهی کوتاه به پوشاک مردان و زنان عشایر قشقایی خواهیم انداخت.

اگر به شهر زیبای شیراز سفر کرده باشید، حتما لباس‌های محلی روستاهای این شهر را دیده‌اید. این لباس‌های محلی که جزو قدیمی‌ترین لباس‌های سنتی ایران هستند، قدمتشان به زمان کورش و هخامنشیان برمی‌گردد.

زنان ایل قشقایی علاقه فراوانی به لباس قشقایی خود دارند و پوشش محلی خود را همچنان حفظ کرده‌اند. مگر اینکه زندگی شهرنشینی را به جای زندگی در روستا انتخاب کرده باشند. در چنین شرایطی پوشش خود را تغییر می‌دهند.

عشایر قشقایی مردمانی شاد و سرزنده هستند. بسیاری از این عشایر علاقه بسیار زیادی به برگزاری جشن و شادی به همراه موسیقی و نوشیدن چای دارند. این شادی و سرزندگی تاثیر بسیار زیادی بر روی پوشاک قشقایی گذاشته است. چرا که اکثر لباس‌های زنان و مردان ایل قشقایی شاد و رنگارنگ است و طرح‌های منحصربه‌فرد و زیبایی دارد.

به صورت کلی پوشاک عشایر قشقایی در زنان و مردان تفاوت‌هایی با یکدیگر دارد. به عنوان مثال لباس محلی زنان رنگ‌هایی شاد و مدل‌های متنوعی دارد. طراحی این لباس‌ها، الهام گرفته از طبیعت است. برخلاف تصور بسیاری از عموم، پوشیدن این لباس‌ها هیچ محدودیتی برای کار کردن و تحرک زنان ایجاد نخواهد کرد.

لباس قشقایی زنانه

یکی از ویژگی‌های مثبت لباس‌های محلی زنان قشقایی، محافظت از بدن آنها در برابر سرما و گرما است. هر کسی می‌تواند با توجه به بودجه خود از این لباس‌ها استفاده کند. لباس‌ اصیل قشقایی مردان نیز همانند زنان از زیبایی خاصی برخوردار است و در فعالیت و تحرک زیاد، مزاحمتی ایجاد نخواهد کرد.

لباس زنان قشقایی نیز یکی دیگر از نمادهای شادی و سرزندگی ایل قشقایی است. استفاده از رنگ‌های شاد در کنار زیورآلات زیبایی بی‌نظیری را به لباس عشایر قشقایی بخشیده است.

لباس، پیشانی بند و رنگ لباس وجه تمایز طایفه‌های مختلف قشقایی است. در لباس زنان قشقایی تنبانهای زیرین از پارچه‌های ارزان است و دامن‌های رویی از جنس مخمل، زری و تور است که حاشیه آن‌ها تزیین می‌شود.

کینگ یا پیراهن زنانه، یکی از اجزای لباس محلی زنان شیراز

یکی از زیباترین قسمت‌های پیراهن زنانه ایل قشقایی مربوط به کینگ است. طراحی منحصربه‌فرد این لباس باعث شده است تا زنان شیرازی برای کار و فعالیت هیچ محدودیتی نداشته باشند. کینگ به یک پیراهن بلند زنانه گفته می‌شود.

این پیراهن از قسمت شانه تا قوزک پای زنان را می‌پوشاند. از قسمت کمر تا قوزک پا، یک چاک بسیار بلندی وجود دارد که پیراهن را به دو قسمت جلو و عقب تقسیم می‌کند و باعث می‌شود تا آزادی عمل زنان هنگام کار و فعالیت بیشتر شود. یقه این لباس ایل قشقایی زنانه کاملا بسته شده است. همچنین آستین آن تا روی مچ دست را گرفته است.

چارقد، لباس زیبای عشایر فارس

زنان عشایر شیرازی از پارچه‌ای به نام چارقد برای پوشش موهای خود استفاده می‌کنند. این پارچه که نقش روسری را دارد، بسیار ظریف و نازک است و طرح‌های خاصی دارد. زنان عشایر فارس به کمک چارقد تمام موهای خود به جز صورت را می‌پوشانند. این چارقد طرح‌های زیبایی دارد و برخی از زنان با مهره و ملیله‌دوزی آن را تزئین و حاشیه‌های این پوشش سر را معمولا مهره‌دوزی می‌کنند.

تورکی تومبان، پوشش دامنی زنان عشایر شیراز

قرقره تومبان نام دیگر شلیته است و دامنی کوتاه و پرچین است که اکثرا به رنگ‌های روشن دیده می‌شود. استفاده روزمره از شلیته در میان عشایر کاهش یافته و از آن بیشتر در مراسم‌های جشن و رقص‌های محلی استفاده می‌شود. یکی از زیباترین لباس قشقایی زنانه  دامن زیبایی با نام تورکی تومبان است که چین‌های فراوانی دارد و این چین‌ها زیبایی خاصی به آن بخشیده است. برای تهیه این دامن از پارچه سبکی استفاده می‌شود. همچنین بسیاری از زنان ایل قشقایی، برای زیبایی هر چه بیشتر این دامن، دو تورکی تومبان را بر روی هم می‌پوشند.

همچنین این دامن دارای چین‌های فراوان است. علت این چین‌ها حفظ پوشش زنان هنگام وزش باد است. چرا که در صورت جمع شدن یک طرف دامن، چین‌های دیگر جای چین‌های جمع شده را می‌گیرد. همین ویژگی باعث شده است تا در دوخت این دامن از پارچه‌های بیشتری استفاده کنند. در نتیجه باید تمام این پارچه‌ها سبک باشد تا بعد از دوخت پوشاک قشقایی زنان احساس سنگینی نداشته باشند.

دستمال یا یاغلوق، پیشانی‌بند زنان عشایر ایل قشقایی

به آن دستمال سر نیز گفته می‌شود و زنان ایل قشقایی این دستمال را از پارچه‌های قیمتی مانند ابریشم و حریر می‌دوزند.  همچنین برای زیبایی هرچه بیشتر از یک سنجاق و یا گل طلا برای وصل کردن آن به چارقد استفاده می‌کنند. این پارچه چهارگوش را در جهت یکی از قطرهای آن تا می‌کنند و مانند دستمال سر در پشت سر گره می‌زنند.  همچنین قسمت جلوی آن در پیشانی به چارقد متصل می‌شود. هرکدام از لباس‌های زنان ایل قشقایی، کاربرد خاصی دارد. به عنوان مثال یکی از لباس‌های زنان قشقایی؛ دستمال و یا یاغلوق است. از آنجایی که مناطق ییلاقی ایل قشقایی بسیار سرد است، این پارچه سر زنان را در برابر سرما و باد به خوبی محافظت می‌کند.

آرخالق، پوشش گرم زنان عشایر فارس

لباس ایل قشقایی جزو زیباترین و منحصربه‌فردترین لباس سنتی عشایر ایران است. یکی از اجزای این لباس آرخالق نام دارد که به دلیل گرمی آن، پوشش محافظ بسیار خوبی، در فصل سرد سال است. آرخالق را معمولا بر روی لباس می‌پوشند و وقار و سنگینی را برای زنان به ارمغان می‌آورد. یکی از ویژگی‌های مثبت این لباس اصیل قشقایی راحتی استفاده از آن است. چرا که زیر بغل آرخالق یک چاک وجود دارد.

این ویژگی باعث می‌شود تا زنان ایل قشقایی هنگام فعالیت و تحرک، احساس راحتی بسیاری داشته باشند.

لباس اوز

لباس قشقایی عروس و لباس اوز توسط برخی از زنان هنرمند شهر اوز دوخته می‌شود. همین موضوع باعث شده است تا این لباس محلی به نام لباس اوز مشهور باشد. خوس بافی از دیگر هنرهای زنان این شهر است که از هنر خود برای تزِئین شلوار، روسری، جلیقه زنان، لباس کودکان، کلاه و… استفاده می‌کنند.

اگرچه خوس بافی هنری است که از هندوستان به ایران آمده است، اما زنان قشقایی این هنر را به خوبی انجام می‌دهند. در خوس بافی از الیاف نقره استفاده می‌شود که این الیاف را بر روی لباس می‌دوزند.

قسمت‌های مختلف لباس اوز

لباس محلی اوز یک لباس گشاد مخصوص است که قسمت‌های مختلفی دارد. اغلب زنان از این لباس رنگارنگ و شاد استفاده می‌کنند. تنوع قسمت‌های این لباس بسیار زیاد است و عبارتند از:

• بل: روسری بزرگ است که خوس دوزی زنان هنرمند اوز، بر روی آن دیده می‌شود.
• برگک: سکه‌های طلایی که بر روی گلوبند قرار دارد.
• گز: میله‌های طلایی که بر روی گلوبند قرار دارد.
• هل: آویزی از مروارید جهت پوشاندن پیشانی استفاده می‌شود.
• جم: پوشاک قشقایی است که یقه و سردست آن، زری دوزی اطلسی شده است.
• ماهک: صورت، تنها قسمتی است که زنان قشقایی آن را نمی‌پوشانند. اما برای قسمت‌های دیگر از پوشش‌های مختلفی استفاده می‌کنند. به عنوان مثال از آویز طلا به نام ماهک جهت پوشاندن پیشانی استفاده می‌کنند.
• پتری: حلقه‌های طلایی که از آن برای بستن پره بینی استفاده می‌شود.
• دستمال مچه: دستمالی از جنس حریر سه گوش، جهت بستن زیر گلو استفاده می‌شود.
• چنار: دایره‌هایی بزرگ از جنس طلا برای گلوبند استفاده می‌شود.
• کره باغی: کلاهی که با هنر خوس دوزی، زیبایی خاص و منحصربه‌فردی دارد.
• شیخپ: گلوبند بزرگ که با سنگ‌های قیمتی و طلا تزئین شده است.
• چمپبر: به دستبند بزرگ طلایی با برجستگی‌هایی شبیه خار گفته می‌شود.
• کوش سغری: کفش ساغری نیز به آن گفته می‌شود. این کفش از جنس چرم است که نوک آن باریک و زنگوله‌دار است. غالب زنان قشقایی از کفش‌های دست‌ساز استفاده می‌کنند.
• ننتای گشاد: لباس اقوام قشقایی که دامن آن بلند است و حاشیه آن نقره دوزی و زری دوزی شده است.
• میلی: از این وسیله برای زینت بخشیدن به مچ پا استفاده می‌شود. میلی به صورت حلقه‌های نقره‌ای و دانه درشت است و گاهی از سنگ‌های قیمتی نیز استفاده می‌شود.
• جلوی: زنان از این لباس اصیل قشقایی برای بستن زیر گلو و دور سر استفاده می‌کنند. جلوی از تسمه‌ای از طلا ساخته شده است.

پوشاک قشقایی مردانه

مردان عشایر قشقایی مردانی خونگرم، دلیر و ساده‌دل هستند. این شجاعت در تمامی بزنگاه‌های تاریخی در خدمت ایران قرار گرفته است. از دلاوری‌های آنها در انقلاب مشروطه گرفته تا نقش پر رنگ آن‌ها در جریان ملی شدن صنعت نفت. این ابهت و مردانگی مردان ایل قشقایی در لباس محلی آن‌ها نیز تجلی یافته است. اجزای اصلی لباس مردان قشقایی ۵ تکه است که در ادامه به شرح آن می‌پردازیم:

• آرخالق مردانه: این لباس مانند لباس زنانه بسیار بلند و گشاد است و از دو طرف آن چاک بزرگی دارد که تا بالای زانو کشیده می‌شود. این چاک باعث می‌شود تا مردان هنگام دویدن و راه رفتن، لباس مانع فعالیت آنها نشود. بسیاری از مردان قشقایی از این لباس بدون شال استفاده می‌کنند. این لباس اصلی‌ترین جزء لباس مردان قشقایی است و به صورت نیم تنه‌ای است که تا پایین کمربند می‌رسد و بر روی لباس زیر پوشیده می‌شود.
• شال کمر: شال کمر یک پارچه قهوه‌ای یا سفید ضخیم است؛ که طول آن به ۵ یا ۶ متر می‌رسد. بسیاری از مردان شیرازی از این شال برای بستن کمر خود بر روی آرخالق استفاده می‌کنند. این شال علاوه بر زیبایی ظاهری، به سالم ماندن مهره‌های کمر هنگام برداشتن اجسام سنگین و تحرک زیاد کمک می‌کند. به طور کلی پارچه‌ای است که همانطور که از نامش پیداست بر روی کمر بسته می‌شود. طول این شال ۵ تا ۶ متر است و معمولا به رنگ قهوه‌ای یا سفید است.

علاوه بر این بسیاری از مردان از این شال به عنوان جیب جهت نگهداری وسایل مانند پول، چپق، سیگار، شانه و… استفاده می‌کنند.

• چقه: بافته مخصوص کرم رنگی که بر روی شال و آرخالق پوشیده می‌شود، به چقه معروف است. این پوشاک قشقایی باعث جلوه لباس می‌شود و زیبایی آرخالق را دوچندان می‌کند.
• کلاه دو گوشه: تمام مردان قشقایی باید همیشه کلاه به سر داشته باشند. کلاه مردان ایل قشقایی به صورت یک کلاه دو گوش است که از نمد ساخته می‌شود. کرک‌های این نمد ظریف و لطیف بوده و موی سر را اذیت نخواهد کرد. این کلاه معمولا به رنگ‌های نخودی و خاکستری است.

این کلاه توسط نمدمال‌های ماهر ایل قشقایی دوخته می‌شود. زیبایی و وقار این کلاه مثال زدنی است. این کلاه محلی نسبت به سایر کلاه‌های موجود در بازار سنگین‌تر است تا بر اثر باد و طوفان به راحتی از سر نیفتد. همچنین جنس این کلاه به گونه‌ای است که سر را در برابر تابش آفتاب و نور خورشید نیز محافظت می‌کند.

• چوقا: عبای نازک مردان قشقایی به این نام معروف است و در جشن‌ها، جنگ و شکار مورد استفاده قرار می‌گیرد.

وسایل جانبی مردان ایل قشقایی

در کنار تنوع بالای لباس‌های مردان قشقایی، برخی وسایل دیگر نیز وجود دارد که نقش بسیار زیادی در آراستگی مردان دارد. از آن جمله می‌توان به تفنگ، شمشیر، چماق، خنجر و چاقو اشاره کرد. همچنین براساس نحوه بستن کمربند و قطار فشنگ مردان، می‌توان طایفه مرد ایل قشقایی را به خوبی تشخیص داد.

یکی از زیباترین جاذبه‌های فرهنگی هر شهر، لباس محلی آن است. لباس محلی استان فارس و یا همان لباس اقوام قشقایی جزو یکی از زیباترین و شادترین لباس‌های محلی در میان ساکنان این شهر است. مردمان ایل قشقایی جزو معدود افرادی هستند که همچنان به پوشاک سنتی خود پایبند هستند. ما در این مقاله به بررسی لباس محلی این مردمان پرداختیم.

ایل قشقایی که اغلب دامدار هستند، در مناطق گرمسیر و سردسیر استان فارس جابه‌جا می‌شوند. در نتیجه پوشش آنها با توجه به آب و هوای این مناطق دوخته شده است. به طوری که آوازه جاذبه این لباس محلی در تمام کشور پیچیده است. رنگ‌های شاد و پارچه‌های زیبا از جمله خصوصیات لباس‌های محلی استان فارس هستند. اگر سری به این شهر زیبا زدید، دیدن لباس سنتی مردمان عشایر ایل قشقایی را از دست ندهید.