تولید فرش ماشینی در ایران عمری بیش از ۴۰ سال دارد. در ابتدای دهه ۵۰ نخستین فرش ماشینی تولید داخل در کارخانجات مخمل و ابریشم کاشان توسط ماشین های مخمل بافی ژاکارد و با الیاف مصنوعی بافته شد. همزمان عده ای تجّار، فرش ماشینی مرغوب تر بلژیکی را وارد بازار کردند و ایرانیان با فرش ماشینی بیشتر آشنا شدند و سلیقه ایرانی را با پدیده فرش ماشینی آشنا کردند. امروزه دو شرکت بزرگ وندویل بلژیک و شونهر آلمان با تولید ده ها مدل از ماشین آلات فرش بافی جدید امکان بافت های متنوعی از فرش های ماشینی رویه به رویه و فانتزی و… را برای مشتریان مهیا کرده است.
بین فرش ماشینی و دستباف تفاوت‌های ساختاری وجود دارد به طوری که در فرش دستبافت، خاب به طور کامل به نخ های تار گره می خورد، اما در فرش ماشینی مانند مخمل، نخ خاب فقط به دور نخ پود حلقه می زند و در برابر نیروی لازم جهت بیرون کشیدگی پرز یا پایل، مقاومت زیادی ندارند اما در فرش دستبافت نخ خاب و ریشه ها از مقاومت بالایی برخوردار می باشند.
فرش های ماشینی متداول در بازار بیشتر از نوع فرش ماشینی رویه به رویه می باشند. اجزای فرش ماشینی تا حدود زیادی همانند فرش دستبافت می باشد. نخ تار، نخ پود و نخ خاب از اجزای اصلی تشکیل دهنده فرش ماشینی و کناره های ساده (طُره یا زیگزاگ) و کناره ریشه دار از اجزای فرعی آن می باشند. البته نوارهای چرمی نیز به کناره پشت فرش های ماشینی دوخته می شود. اجزای اصلی فرش ماشینی در مرحله بافت توسط ماشین بافندگی درکنار هم قرار گرفته و بافته می شوند اما اجزای فرعی، در مرحله تکمیل و توسط ماشین ها و دستگاه های مخصوص، به فرش اضافه و دوخته می شوند.
بافت زمینه فرش ماشینی
ساختار اصلی فرش ماشینی شامل لایه زمینه (برزنت) و لایه خاب می باشد که لایه زمینه یک پارچه ساده و ضخیم است که از تار و پود تشکیل شده است و لایه خاب ازتعداد زیادی سرنخ خاب در حالت ایستاده و به شکل بریده یا حلقه شده می باشد که با روش های متفاوتی به لایه زمینه متصل می شوند. بافت زمینه یا برزنت فرش در واقع همان پارچه یا زیره است که نخ های خاب روی آن بافته می شوند. این بافت مستحکم در واقع یک بافت ساده یا مشتقات آن می باشد که اغلب جنس نخ های پود آن کنف، پنبه و پلی استر و نخ های تار چلۀ شل بافت و سفت بافت آن، نخ های پنبه و پلی استر می باشد. وزن لایه برزنت ۱۵ تا ۳۰ درصد وزن کل فرش را شامل می شود و ضخامت آن بسته به تراکم فرش بین ۵/ ۰ تا ۵/ ۲ میلی متر متغیر می باشد.
اگر دوست داشتید در مورد فرش قرمز بدانید، حتما مقاله “با فرش قرمز بیشتر آشنا شوید” را بخوانید.
در ماشین های بافندگی فرش که از سیستم بادامک یا اکسنتر برای حرکت وردها استفاده میکنند انتخاب نوع بافت زمینه محدود است به طوری که برای هرگونه تغییر می بایست شکل بادامک تغییر کند. با توجه به این امر معمولا از بافت تافته به عنوان بافت زمینه استفاده می شود. بافت تافته قدیمی ترین، ساده ترین و محکم ترین و متداول‌ترین بافت ها می باشد. در این بافت هر تار (چله شل بافت) یک مرتبه در فرش رویی (دور پود بالایی) و مرتبه دیگر در فرش زیری (دور پود پا یینی) می پیچد. در ماشین های بافندگی فرش که از سیستم دابی الکترونیک برای حرکت وردها استفاده میکنند، انتخاب نوع بافت زمینه بسیار متنوع و با سرعت و هزینه پا یین انجام می شود. یکی از انواع بافت های مورد مصرف در این سیستم بافت ریپس می باشد که از مشتقات تافته است.
نخ های تشکیل دهنده فرش ماشینی
فرش ماشینی یک کف پوش سه بعدی می باشد که از سه دسته نخ تار، پود و خاب تشکیل می شود.
الف) نخ های تار: نخ های تار یا چله مانند سایر ماشین های بافندگی بر روی اسنوهای دستگاه پیچیده می شوند و بعد از عبور از میل میلک ها و دندانه های شانه ماشین به نقطه بافت می رسند. تعداد این نخ ها در هر متر به تراکم شانه ماشین بافندگی بستگی دارد. نخ های چله به دو صورت سفت بافت (تار پرکننده) و شل بافت (تار زنجیری) در فرش ها مصرف می گردد. جنس نخ های تار بیشتر از مخلوط پنبه پلی استر و یا از پلی استر خالص می باشد. استحکام طولی فرش و تحمل نیروهای کشش، میزان جمع شدگی طولی فرش در حین آهار و شست وشوی خانگی بر عهده نخ تار می باشد.
در ماشین های مختلف و باتوجه به طرح بافت برزنت از هر دندانه شانه اغلب ۴ تا ۶ عدد نخ تار عبور می‌کند که نصف این تعداد نخ تار عبوری از هر دندانه شانه برای برزنت فرش بالا و نصف دیگر نخ تار برای برزنت فرش پایین استفاده می شود.
ب)نخ های پود (پرکننده): نخ های پود در فرش ماشینی به فرش یک حالت سفتی و شقی می دهد و با نخ های تار بافت زمینه را تشکیل می دهند و نخ خاب بر روی آن سوار می گردد. نخ های پود همچنین در زمان تکمیل، چسب آهار را بهتر جذب می‌کند و باعث می شود نخ های تار و خاب بهتر با یکدیگر متصل شود. جنس نخ های پود در فرش تراکم کم از نخ جوت (چتایی) ریسیده شده می باشد، زیرا در برابر عوامل طبیعی مانند رطوبت و عوامل بیولوژیکی مقاومت خوبی دارد و استحکام و سختی مناسبی در پشت فرش ایجاد می‌کند. در فرش های تراکم بالا از نمرات نخ ظریف پنبه و پلی استر و جوت و ویسکوز استفاده می‌شود.
بدیهی است که هر چه تراکم فرش بالاتر باشد نخ های پود ظریف تر مصرف می شود. نمرات نخ پود پنبه ای، پلی استری یا مخلوط پنبه با پلی استر در ایران نیز برحسب نیاز ۱۰ انگلیسی ۴ لا، ۵ لا یا ۶ لا و ۲۰ انگلیسی سه لا و چهارلا و پنج لای پنبه ای یا پلی استری جهت فرش های پرتراکم می باشد. نمره نخ پود مصرفی فیلامنتی پلی استر ۹۰۰ تا ۲۰۰۰ دنیر می باشد.
ج)نخ های خاب: آنچه به طور معمول از یک فرش به چشم می خورد همان نخ های خاب می باشدکه سطح رویی فرش را می پوشاند و کلیه خصوصیات ظاهری و کاربردی آن را نیز تعیین می‌کند. طرح و رنگ بندی و زیبایی هر فرش به نخ های پرز و تراکم آنها بستگی دارد و خصوصیات کاربردی را تعیین می‌کند. کیفیت زیردست و مقاومت سایشی فرش به جنس و ساختار الیاف نخ های خاب بستگی دارد. نخ خاب را می توان از الیاف مصنوعی استیپل یا فیلامنت پلی آمید، اکریلیک، ویسکوز، پلی استر و پلی پروپیلن و الیاف طبیعی پشم یا مخلوطی از آنها استفاده کرد که در این میان پلی پروپیلن، پلی استر و نایلون مصرف جهانی بیشتری دارد.
۷۰ تا ۸۵ درصد یک فرش ماشینی را نخ خاب تش یکل می دهد به طوری که در هر متر مربع فرش ماشینی ۱ تا ۲ یک لوگرم نخ خاب مصرف می شود. خاب به صورت بریده، حلقه یا ترکیبی از هر دو بر سطح فرش واقع می شود. نخ های خاب به دو صورت نخ خاب نقشه و خاب مرده در ساختمان فرش قرار می گیرند. نخ های خاب در قفسه رنگ ها توزین می شود تا برحسب نقشه بافت در فرش استفاده شود و در زمان بافت ریشه ها و ساقه های پایل فرش را تشکیل دهند. استفاده از نخ های پشمی، پلی پروپیلن، اکریلیک، ویسکوز و یا مخلوط های آنها در نمرات ۱۰ تا ۴۰ ، دو یا سه لا متریک در انواع فرش ها معمول می باشد، به طوری که در تراکم های بالاتر از نخ های خاب ظریف تر استفاده می‌گردد. تاب نخ های تک لا جهت نخ ۱۰ تا ۴۰ متریک از ۲۵۰ تا ۵۵۰ تاب در متر متغیر می باشد.
به عنوان مثال تاب در متر استاندارد نخ خاب نمره ۵/ ۱۰ دو لای متریک بین ۱۸۰ تا ۲۰۰ تاب در متر می باشد. و جهت تاب آن چپ تاب؛ یعنی عکس جهت تاب نخ تک لا می باشد. جنس نخ های خاب رنگی (ریشه)، بیشتر در ایران از آکریلیک (ریسیده شده) می باشد. اکریلیک مقاومت بالایی دارد و در برابر نیروهای عمودی برگشت پذیری خوبی دارد و بعد از برداشتن نیرو به سطح نخ های خاب به حالت قبلی خود برمی گردد. در ایران و کشورهای دیگر از پلی استر، پلی پروپیلن (فیلامنت) و پشم نیز استفاده می گردد. در کشورهای اروپایی بیشتر از نایلون، پلی استر و پلی پروپیلن برای خاب فرش ماشینی استفاده می شود.
در فرش های چند رنگ، برخی از نخ های رنگی خاب متناسب با نقشه به وسیله مکانیزم ژاکارد به کار گرفته نمی شود و جزئی از زمینه را تشکیل می دهند. این نخ ها به صورت خاب مرده درگیر بافته شده در لایه زمینه یا به صورت شناور در پشت فرش قرار می گیرد که نیاز به پشت پاک کنی پیدا میکنند. فرش آکسمینستر و سایر فرش های ماشینی جدید به علت قرارگرفتن ردیف های متوالی نخ های خاب در طول بافت، فاقد خاب مرده می باشد.
بیشتر بخوانید:
پارچه پلی استر را بیشتر بشناسیم
نظرات کاربران