انواع چاپ روسری و لباس در صنعت نساجی در گذر زمان

انسان پس از کشف پارچه، روش های نقشدار کردن پارچه را نیز فرا گرفت. اعتقاد عمومی بر این است که چاپ قبل از رنگرزی اختراع شده باشد. زیرا از همان اول که پوشش به وجود آمد انسان پوشش های خود را با رنگ های طبیعی به دست آمده از گیاهان و با وسایل ساده نقشدار می‌کرد. علاقه ذاتی انسان به زیبایی و تنوع باعث این کار بوده است. آثار باستانی به دست آمده نیز گواه این مطلب است که نقشدار کردن قبل از پیدایش رنگرزی وجود داشته است. در ادامه انواع چاپ روسری و لباس را در گذر زمان برایتان بیان می‌کنیم. با ما همراه باشید.

چاپ به روش باتیک

حدود ۲۰۰۰ سال پیش فن خاصی از چاپ پارچه در بین ساکنان کشورهای جنوب شرقی آسیا رواج پیدا کرد که به نام روش باتیک معروف شد. این روش ابتدا در بین ساکنان جزایر جاوه و سوماترا در اندونزی و پس از آن در بقیه کشورهای جنوب و شرق آسیا مانند هند و چین رایج شد. باتیک لغتی جاوه ای است و به دلیل قدمت آن، در اکثر کشورها همین نام را به کار برده اند.

اما در ایران این روش را کلاغه ای نیز نامیده اند، که علت آن استفاده زیاد از رنگ سیاه در نقش های روی پارچه است که تصویر پر کلاغ را در ذهن تداعی می‌کرد.

مراحل چاپ باتیک

باتیک اولیه، نوعی چاپ مقاوم بود. در این چاپ با گره زدن نقاطی از پارچه، از نفوذ رنگ به داخل آن جلوگیری می شد. این شیوه به تدریج توسط اقوام بدوی کشور اندونزی با کشف بعضی از نباتات که عصاره آنها از نفوذ رنگ به داخل پارچه ممانعت میک رد پیشرفت کرد. اولین ماده ای که برای جلوگیری از نفوذ رنگ به داخل پارچه مورد استفاده قرار گرفت، برگ موز بود. آنها با حل کردن برگ موز در مواد قلیایی قوی مایع چسبناکی را به دست می آوردند و آن را با ماسه نرم یا خاک رس مخلوط می کردند. سپس ماده به دست آمده را با قلم های مخصوص به روی پارچه میکشیدند و آن را مقاوم میکردند و آن گاه برای رنگرزی آن اقدام می‌کردند.

نفوذ رنگ در قسمت های مقاوم نشده و عدم نفوذ آن در قسمت های مقاوم شده باعث ایجاد طرح و نقش مطلوب در پارچه می شد. در آخرین مرحله نیز ماده مقاوم را از پارچه می زدودند تا قسمت های مقاوم شده سفید شود. در صورتی که نیاز به رنگ های دیگر باشد در پارچه قسمت های رنگرزی شده را مقاوم و قسمت های سفید را رنگرزی میک ردند. این روش سالیان متمادی در اندونزی و سایر کشورهایی که هنر باتیک را یاد گرفته بودند یکی از انواع چاپ برای چاپ روسری و پارچه استفاده می شد.

موم و صمغ

اما ایرانیان با استفاده از صمغ و موم و یا سقز شیوه ای ابداع کردند که انواع روش های چاپ روسری و پارچه قبلی را منسوخ کرد. در این شیوه ابتدا تمام پارچه را با موم و یا صمغ های گیاهی می پوشاندند، سپس قسمت هایی از موم ها یا صمغ ها را می تراشیدند و آن را رنگرزی میکردند. امتیاز این شیوه این است که با تکرار عمل، یعنی کندن نقاط دیگر و رنگرزی مجدد می توان چند رنگ مختلف را بر روی پارچه چاپ زد. در این روش برخلاف روش های قبلی که زمینه پارچه رنگی می شد، زمینه سفید باقی می ماند.

کشور ایران به دلیل قرارداشتن در مسیر جاده ابریشم کیی از مهم ترین خریداران و فروشندگان ابریشم خام بود که از چین به کشورهای مغرب زمین صادر می شد. کیی از ابداعات در چاپ پارچه به کار بردن قالب های چوبی، یعنی کندهک اری نقش روی چوپ به صورت برجسته و آغشته کردن آن به رنگ و زدن آن روی پارچه بود. این شیوه باعث انتقال رنگ و تولید نقش مطلوبی روی پارچه می گردد و چاپ قلمکار نامیده می شود. چاپ قلمکار در شهر اصفهان از قدمت بسیار طولانی برخوردار است.

چاپ مکانیکی و  ماشینی برای چاپ روسری

اما اولین طریقه چاپ ماشینی در قرن هفدهم به وسیله هلندی‌‎ها صورت گرفت. ابتدا این عمل به صورت دستی انجام می شد؛ ولی در قرن هجدهم با اختراع ماشین چاپ غلتکی و استفاده از غلتک‌های چوبی عمل چاپ سرعت زیادی پیدا کرد. پس از آن نیز با تغییر جنس غلتک‌ها از چوپ به فلز کیفیت چاپ و دوام غلتک‌های چاپ افزایش یافت. با کشف مواد حساس به نور و روش های شابلون سازی در قرن اخیر و به کار بردن ماشین های پیشرفته چاپ اسکرین و روتاری، صنعت چاپ گام های بلندی را در ترقی برداشت تا امروز که با کشف روش چاپ دیجیتال، این صنعت همچنان در حال توسعه و پیشرفت است.

کارهای با روش چاپ باتیک در بسیاری از کشورهای دنیا و از جمله در ایران طرفداران زیادی دارد. همه ساله نمایشگاه هایی از این آثار برگزار می شود.

انواع تکنیک ها چاپ

چاپ تک رنگ

این نوع چاپ فقط با کمی رنگ انجام می شود با تغ ییر ضمیر چاپ، رنگ طرح چاپ شده نیز تغ ییر می‌کند.

چاپ چند رنگ

این نوع چاپ برای انواع روسری و پارچه ها و لباس استفاده می‌شود و می تواند تا ۲۴ رنگ داشته باشد و پر کاربردترین انواع چاپ می باشد.

چاپ روی پارچه رنگی

در این نوع چاپ ابتدا روسری و پارچه را با رنگ روشن رنگرزی می کنند و سپس رنگ تیره تری را روی آن چاپ می کنند. این نوع چاپ در مواردی به کار می رود که زمینه رنگ پارچه نباید تیره یا مشکی باشد.

چاپ روی نخ

نخ ها را به صورت رشته های منظم طولی در کنار یکیگر قرار می دهند سپس بر روی آنها چاپ می زنند. رنگ این نخ ها در هر چند سانتی تغییر می‍‍دهند و پارچه بافته شده مجموعه درهمی از رنگ های مختلف را به وجود خواهد آورد.

چاپ فلوک (flock printing)

یکی دیگر از انواع چاپ روسری در این نوع چاپ پرزهای ریزی را بر روی پارچه ای که مطابق کی طرح چسب خورده است می ریزند. پرزها در نواحی چسب خورده روی پارچه می چسبند و بقیه از طریق مکش هوا از روی پارچه برداشته می شود. طول پرز در این چاپ حداکثر کی میلی متر است.

چاپ سوخت (Burn Printing)

این چاپ روی پارچه هایی انجام می شود که نخ های آنها از مخلوط الیاف تهیه شده است. برای مثال نخ ویسکوز پلی استر. اسید قادر است ویسکوز را از بین ببرد ولی به پلی استر آسیب نمی زند. بنابراین اگر در خمیر چاپ مواد مناسب این کار مصرف شود در هنگام بخار دادن به پارچه، الیاف ویسکوز از بین میرود ولی پلی استر باقی می ماند و حالت پر و خالی را در پارچه به وجود می آورد.

چاپ برداشت (Discharge Printing)

این چاپ در مواردی که بخواهیم کی رنگ روشن و یا سفید را بر روی کی رنگ تیره چاپ کنیم کاربرد دارد. برای انجام این کار ابتدا پارچه را با رنگ تیره رنگرزی کرده و سپس با رنگ روشن چاپ برداشت، می زنیم. پس از بخار دادن به پارچه، رنگ جدیدی جایگزین رنگ قبلی می شود. چاپ برداشت در مقایسه با چاپ چند رنگ، گران تر، زمان برتر و مشکل تر است.

چاپ برجسته

در این نوع چاپ ماده ای استفاده می شود که در اثر حرارت افزایش حجم می دهد )پف می کند( و در نتیجه این نوع پارچه جلب توجه می کند. معمولاً این نوع چاپ را روی تی شرت، لباس تابستانی و لباس های کودکان به کار می برند.

چاپ حرارتی روی جیر و خز

این چاپ روی پارچه هایی که پرز داشته باشند کاربرد دارد. یک غلتک تو خالی که قسمت هایی از صفحه آن مطابق یک طرح بریده شده است و روی محور نصب شده است را به اندازه لازم گرم می کنند. سپس پارچه پرزدار از زیر غلتک رد می شود و قسمت های بریده شده اثری روی پرزها نمی گذارد ولی تماس پرز با قسمت های بریده نشده غلتک، باعث ایجاد شکل متفاوتی در آن قسمت می شود. پارچه رو مبلی، پرده و روکش صندلی اتومبیل، قطار و هواپیما از موارد استفاده پارچه چاپ شده با این روش است.

چاپ ترانسپارنت (عکس برگردان)

و آخرین انواع چاپ روسری و پارچه که بررسی می‌کنیم، چاپ ترانسارنت است. در این نوع چاپ ابتدا طرح مورد نظر را بر روی کاغذ مخصوصی چاپ می کنند. سپس این کاغذ روی هم پیچیده شده و به صورت یک رول بزرگ در می آید و به کارخانه چاپ پارچه منتقل می شود. آستری و پارچه و سپس کاغذ چاپ شده را روی هم قرار داده و از زیر غلتک داغ عبور می‌دهند. طرح از روی کاغذ به روی پارچه منتقل می شود. این چاپ بیشتر برای پارچه های مصنوعی کاربرد دارد.