پوشش سر در ایران را می‌توان در بازه‌های زمانی و مکانی مختلفی بررسی کرد. ایران با دارا بودن تنوع زیاد قومی و شرایط مختلف اقلیمی همواره افراد آن دارای پوشش‌های مختلفی بودند. این پوشش‌ها تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله دین، موقعیت مکانی، نوع حکومت و … بوده است.
ایرانیان در زمینه انواع پوشش در جهان نیز سرآمد به شمار می‌آید. ویل دورانت در کتاب تاریخ تمدن در این باره اینگونه می‌نویسد:
تجلیات پوشش در میان زنان ایران چنان چشمگیر است که برخی از اندیشمندان و تمدن‌نگاران، ایران را منبع اصلی ترویج حجاب معرفی کرده‌اند.
استرابون نیز در کتاب تاریخ اقوام ایرانی اعتقادات و حدود پوشش ایرانیان را اینگونه توصیف می‌کند:
«ایرانیان اگر بخشی از بدنشان برهنه باشد، آن را بی‌شرمی می‌دانند و همیشه لباس بلند می‌پوشند. بیشتر مردم، قبایی می‌پوشند که تا ساق پا را می‌پوشاند.»
در میان انواع مختلف پوشش یکی از جنبه‌های مهم پوشش در ایران، پوشش سر است. این نوع پوشش از زمان شکل‌گیری تمدن در ایران همواره مورد توجه بوده است. نکته مهم در ارتباط با پوشش سر این است که زمانی که حرف از پوشش سر به میان می‌آید ذهن همه ما به سمت پوشش سر بانوان می‌رود، در حالی که از گذشته پوشش سر در ایران هم مخصوص مردان و هم مخصوص بانوان بوده است.
به منظور بررسی اجمالی تاریخچه پوشش سر در ایران، در نظر داریم تا در این مجموعه مقاله، پوشش سر در ایران را در چهار بازه‌ی زیر بررسی کنیم:
-
پوشش سر در ایران باستان
-
پوشش سر در ایران بعد از اسلام
-
پوشش سر در ایران بعد از انقلاب اسلامی
-
پوشش سر در ادیان
پوشش سر در مادها نخستین تاریخ‌نگاری ایرانی ها از پوشش سر است. طبق نقوش برجسته و مجسمه‌های قبل از میلاد، پوشاک زنان مادها از لحاظ ظاهر تفاوت کمی با پوشاک مردان داشته است و مرد و زن به واسطه اختلافی که میان پوشش سرشان وجود داشته، از هم تمییز داده می‌شدند.(حجاب آزادی یا اسارت ص۷۹)
اولین نشانه از پوشش زنان در آثار به جامانده از دوران باستان، به فرشی از زمان هخامنشیان برمی‌گردد. در آن فرش زن‌هایی قرار دارند که لباس مردان ماد را به تن دارند و پوششی مانند چادر کوتاه به سر دارند. در کتاب پوشاک زنان ایران نوشته‌ی جلیل ضیاءپور در توصیف این پوشش اینگونه می‌خوانیم:
«این‌ها، چادر مستطیل بر تمام بدن خود افکنده‌اند و در زیر آن یک پیراهن بلند پوشیده‌اند که تا مچ پا می‌رسد.»
در زمان اشکانیان نیز زنان پوشش سری مشابه پوشش سر بانوان هخامنشی داشتند. علاوه بر چادر در آن زمان، زنان از پوششی مانند کلاه و به شکل عمامه در زیر چادر خود استفاده می‌کردند. این نوع پوشش سر بیشتر در زنانی که جایگاه اجتماعی و اشرافی داشتند، دیده شده است.
در توصیف پوشش سر بانوان اشکانی در کتاب‌های تاریخ پوشاک اینگونه می‌خوانیم:
«چادر زنان عصر اشکانی عبارت بود از پارچه‌ای مستطیل شکل که آن را به صورت استوانه‌ای در می‌آوردند و گاهی قسمت عقب آن را یک سر و گردن بلندتر می‌گرفتند. بخش بالای درز استوانه را که جلوی بدن قرار می‌گرفته زیر فلزی گرد، بیضی یا به شکل‌های دیگر محکم می‌کردند و حلقه‌ای از زنجیر یا نخ ابریشم بافته‌شده بر آن تعبیه می‌نمودند و معمولا آن حلقه را از سر شانه می‌آویختند.»
پوشاک ساسانیان به دلیل رونق گرفتن هنرهای مختلف در آن زمان و خصوصا هنر نساجی به نسبت پوشاک سایر زمان‌ها از تنوع بیشتری برخوردار بوده است. البته با توجه به فاصله‌ی طبقاتی زیاد در دوره ساسانیان، تنها توانگران آن عصر امکان بهره‌مندی از این تنوع پارچه برای دوخت لباس را داشتند.
پوشش سر بانوان در زمان ساسانیان را می‌توان به سه دسته کلی زیر تقسیم کرد:
- موبند
زنان ساسانی برای تزئین سر خود از این موبندها استفاده می‌کردند. در ساخت این موبندها از جواهرات مختلف استفاده می‌شده است.
- چادر
این چادر، چادری گشاد و پرچین بود که بلندی آن تا وسط ساق پای افراد بود.
- تاج
این نوع تاج تفاوت چندانی با تاج‌هایی که مردان بر سر می‌گذاشتند، نداشت.
در این مقاله پوشش سر بانوان ایرانی را در برشی از تاریخ این مرز و بوم بررسی کردیم. جهت آشنایی بیشتر با تاریخچه پوشش سر در ایران این مجموعه را دنبال کنید. در مقاله بعد نگاهی گذرا به تاریخچه پوشش سر بعد از ظهور اسلام خواهیم انداخت.
نظرات کاربران