به کف پوشی که سطح آن از مواد نساجی تشکیل شده باشد، کف پوش نساجی اطلاق می شود. آشیانه پرندگان و ساقه های درهم تنیدۀ گیاهان از جمله الگوهایی بوده است که انسان ها را به سوی کف پوش ها سوق داده است. انسان های نخستین، روستا ییان و عشایر در طی قرن ها به روش در هم تنیدن نی، الیاف گیاهی، پوست درختان و… به صنایعی نظیر سبدبافی و حصیربافی آشنا شده و با بهره گیری از پشم، کرک و موی حیوانات نمد و سایر زیراندازها را تهیه میکرده اند. اولین کف پوش ها توسط چادرنشینان برای فرش کردن کف چادر بافته شده است. در ادامه هم در مورد کف پوش نمدی صحبت خواهیم کرد.
کف پوش های نساجی دسته مهمی از منسوجات تولیدی شامل، فرش دستبافت و ماشینی و انواع زیراندازها نظیر گلیم یا جاجیم، پلاس، گبه، زیلو، نمد، موکت و … می باشند که به دو صورت بافته شده و بی بافت تولید می شوند. نخستین فرش یا قالیچه گره دار منقوش جهان قالیچه حدود ۲۴۰۰ ساله با نام پازیریک می باشد که با ۳۶ گره ترکی در سانتی متر مربع در ایران باستان بافته شده است. در این فرش نقوش گل ها و جانوران خیالی و تصاویر انسان با لباس های هخامنشیان بافته شده است. بعد از انقلاب صنعتی، صنعت نساجی نیز مانند سایر صنایع با توسعه و پیشرفت روبه رو شد و با ورود انواع ماشین آلات نساجی، کف پوش های نساجی نظیر انواع فرش و موکت تولید گردید.
کف پوش ها براساس ساختمان به دو دسته کف پوش های بافته شده ( انواع فرش دستبافت و ماشینی، انواع گلیم، جاجیم، پلاس، زیراندازها، گبه، زیلو، و..) و کف پوش های نبافته یا بی بافت (نمد، موکت نمدی و…) تقسیم می شوند. کف پوش های بافته شده از لحاظ خاب یا پرز به دو دسته کف پوش های خواب دار ( فرش دستبافت و ماشینی، گبه و گلیم فرش های ماشینی با خاب حلقه ای کوتاه و…) کف پوش های بدون خواب ( گلیم، جاجیم، پلاس، حصیر، زیلو، انواع روفرش های ماشینی و…) تقسیم می شوند.
فرش یا قالی دستبافت
فرش یا قالی دستبافت یکی از اصیل ترین کف پوش ها ی نساجی و هنرهای ایرانی می باشد. فرش به معنی گستردنی و قالی کلمه ترکی برگرفته از قالین، به معنای بافت پرزدار پشمی طرح و نقش دار می باشد. گره به گره، ترنج به ترنج، نقش به نقش،تصویر به تصویر فرش ایران، هویتی است که از ایران به همه جای دنیا می رود.
قالی دستبافت از تار و پود و پرز یا خاب قالی تشیکل شده است. نخ های تار یا چله در قالی نخ های پنبه ای، پشمی و… می باشند که قبل از بافت در دستگاه دار قالی عمودی به صورت منظم و موازی نخ‌کشی می شوند و در طول قالی قرار می گیرند. نخ های پود از جنس پنبه، ابریشم، پشم و… می باشند که به صورت موازی توسط بافنده از لابه لای نخ های تار عبور داده می شود. نخ های خواب رنگی یا گوشت و پرز فرش از جنس پشم، کرک، ابریشم و… می باشد که سطح خارجی و طرح و نقش فرش را تشیکل می دهد و رج به رج آن توسط گره های فارسی، ترکی و… که بافنده در لابه لای تارها بر طبق نقشه فرش می زند، تشیکل می‌شوند. هر قدر تعداد این گره ها بیشتر باشد، مرغوبیت، استحکام و زیبایی قالی بیشتر می شود. پس از هر رج که بافته می شود، یک تا سه نخ پود روی آن قرار می گیرد و یک دفعه بر روی آن کوبیده می شود و پس از شانه کردن پرزها، سرهای پرز اضافی به طور منظم قیچی می‌شود.
گلیم ها
جزء کف پوش های نساجی سنتی و دستبافت بدون پرز می باشند که جنس نخ پود آن ابریشم، موی بز، پشم گوسفند یا دیگر چهارپایان اهلی و نخ تار آن از جنس پنبه می باشد و دارای انواع سوزنی، ساده، سوماک، گلیم فرش، پلاس، زیلو در اندازه های یک تا ۱۲ متر مربع بافته می شود. گلیم دارای سطح صاف و بدون پرز، ریشه و حلقه که از تر یکب نخ های تار و پود با رنگ های متنوع با بافتی نظیر پاناما حاصل می شود. از گذشته تا اکنون، کف پوش های سنتی به نام گلیم بافته می شود که سطحی صاف و بدون خواب دارند و به زیلو و جاجیم نیز معروف می باشند. امروزه انواع گلیم، جاجیم، زیلو و… به عنوان صنایع دستی در مناطق مختلف ایران بافته می شود.
وجه اشتراک تمامی این کف پوش ها، نداشتن خواب می باشد. یک ماسوره نخ پود از هر رنگ موجود در الگو در سرتاسر بخشی از عرض گلیم بافت می شود و یک دفعه کوبیده می شود؛ به طوری که نخ های تار هر دو سطح گلیم به طور کامل پوشیده می شود و گلیم به صورت پشت و رو قابل استفاده می باشد. طرح گلیم ها اغلب ساده می باشد ولی در برخی موارد نقش هایی بر روی گلیم سوزن دوزی می شود یا هر چند رج، رنگ پودها عوض می شود. بر روی گلیم سوماک طرح های پیچیده تری وجود دارد.
جاجیم
زیرانداز و محافظ سرمای پشمین و دورو هی بدون پرز با نقوش لوزی یا راه راه می باشد که در آن نخ های تار، ظریف تر و از نظر تعداد، بیشتر از گلیم یا پلاس می باشد. جاجیم در روی دستگاه دار افقی بافت می شود. نخ چله جاجیم پشم یا پنبه ای رنگی می باشد و برخلاف گلیم، چله نمایان می باشد.
زیلو
زیلو یکی از کف پوش های نساجی است که کف پوشی شبیه پلاس یا گلیم می باشد که مشتمل بر تار و پود پنبه ای رنگی در اندازه های ۶ و ۱۲ مترمربع می باشد که در دستگاه زیلوبافی بافته می شود و نقوش رنگی روی آن هندسی به رنگ های آبی، سفید، قرمز، سبز و سرمه ای می باشد که بیشتر در مساجد، حسینیه ها و زیارتگاه ها استفاده می شود.
گبه
نوعی قالی سنگین پرزدار و نرم پشمی با پود فراوان (تا ۸ پود در هر رج)، در اندازه یک و نیم تا چهار و نیم مترمربع می باشد که به غیر از نخ های تار و پود، پرزهای ضخیم ( تا ۱ سانتی متر) هم در آن به صورت شل بر روی دستگاه دار بافته می شود. در گبه ضخامت پرز و طول گره نسبت به قالی دستبافت، ضخیم تر و بلندتر می باشد. گبه برخلاف قالی، نقشه ای ندارد و بافنده براساس مشاهدات و تراوشات ذهنی به خلق آثاری از طبیعت، انسان، اشکال هندسی یا حیوان بر روی گبه می پردازد. گلیم فرش ها نیز برخلاف گلیم بعضی از قسمت های طرح گل و بوته دار آن دارای پرز می باشد.
کف پوش های نمدی
نمد در لغت به معنی پارچه ضخیم دو رویه می باشد که از پشم یا کرک به هم مالیده، ساخته می شود. کف پوش و پوشاک نمدی در کارگاه های نمد مالی سنتی به علت تجعد آن با کمک برخی مواد نظیر آب گرم، صابون،به همراه لگدکوب، مالش و فشار، رطوبت و حرارت الیاف پشم گوسفند یا شتر یا کرک بز را در همدیگر فرو می برند و بعد از ساعت ها تلاش به لایه ای مستحکم به نام نمد تبدیل میکنند که به عنوان کف پوش، کلاه و لباس نمدی استفاده می شود. زیراندازهای نمدی به تنهایی یا بر روی قالی یا گلیم مورد استفاده قرار می گیرند. رنگ هایی که در نمد استفاده می شود اغلب طبیعی می باشند و جهت ایجاد نقوش رنگی ذهنی و ساده استفاده می شود.
مقالات مرتبط:
الیاف حیوانی؛ الیاف پشمی و ابریشمی چه خصوصیاتی دارند؟
شناخت الیاف بازیافته برای استفاده بهتر از آن ها
نظرات کاربران