رنگ رزی لباس به روش های مختلف

به‌طور کلی مواد رنگ کننده به موادی گفته می‌شود که سبب اصلاح رنگ دریافتی از یک شی شوند یا اجسام بی‌رنگ را رنگ کنند. مواد رنگ کننده به دو دسته مواد رنگ‌زا (Dyes ) و پیگمنت‌ها (Pigments ) تقسیم می‌شوند. مواد رنگ‌زا معمولا در آب محلول اند؛ ولی پیگمنت‌ها معمولا در آب نامحلول هستند. پیگمنت‌ها جهت تثبیت بر روی کالا، نیاز به حضور چسب یا بیندر دارند؛ درحالی که مواد رنگ‌زا جهت تثبیت بر روی پارچه نیازی به چسب یا بیندر ندارند و از طریق اتصالات فیزیکی، شیمیایی و یا حبس فیزیکی در داخل کالا تثبیت می‌شوند. در ادامه رنگ رزی لباس به روش ذاتی را حتما مطالعه کنید.

رنگ رزی لباس به روش تمایل ذاتی

در این روش ماده رنگزا در آب حل شده و محلول رقیق از ماده رنگزا در یک حمام رنگ‌رزی به کار برده می‌شود. هنگامی که کالا در محلول ماده رنگزا غوطه ور می‌شود، ماده رنگ زا به طور ذاتی به سمت کالای نساجی حرکت می‌کند تا جایی که غلظت ماده رنگزای موجود در حمام و روی کالا به یک حالت تعادل برسند. معمولا برای افزایش جذب ماده رنگزا توسط الیاف، از مواد کمکی استفاده می‌شود. به عنوان مثال، در رنگرزی پنبه با مواد رنگزای مستقیم از نمک طعام (کلرید سدیم) استفاده می‌شود. به جای نمک طعام از موادی چون سولفات سدیم (Salt Glaber) که قیمت مناسبی داشته باشد و شبیه نمک طعام عمل کند، نیز می‌توان استفاده کرد. در رنگرزی الیاف پشمی با مواد رنگزای اسیدی از اسید برای افزایش جذب ماده رنگزا توسط کالا، استفاده می‌شود.

رنگزاهای با قابلیت تمایل ذاتی به جذب لیف از نظر ایجاد پیوند شیمیایی با الیاف، به دو دسته تقسیم می‌شوند:

۱- بدون پیوند شیمیایی رنگ زا و لیف

این احتمال وجود دارد که مولکول رنگ‌زا پس از آنکه وارد الیاف شد، در مراحل شست‌وشو، از داخل الیاف خارج شود. مواد رنگ‌زای اسیدی و مواد رنگ‌زای مستقیم و… از این گروه هستند. بنابراین در شست‌وشوهای مجدد، مواد رنگزا از الیاف خارج می‌شوند و الیاف کم‌رنگ‌تر می‌شود. در هنگام جذب رنگزا بین مولکول ماده رنگزا و الیاف پیوندهای شیمیایی ضعیفی ایجاد می‌شود، ولی قدرت این پیوندها کم است و در نتیجه ثبات شست‌وشویی نیز کم خواهد بود.

۲- با پیوند شیمیایی بین رنگ زا و لیف

در این روش یک یا چند گروه فعال شیمیایی از رنگزا با یک بخش از لیف واکنش می‌دهد و در واقع رنگزا و لیف با هم یکی می‌شوند. برای ایجاد پیوند، باید محیط رنگرزی قلیایی (OH ) منفی باشد. این گروه رنگی را راکتیو (Reactive ) می‌گویند. ثبات شست وشویی این گروه رنگی زیاد است.

۳- رنگ رزی پارچه به روش تشکیل ماده رنگ زا در مکان

در این روش ماده رنگزای غیر محلول در آب روی کالا  تشکیل می‌شود. به عنوان مثال مواد رنگزای آزوییک که دارای دو جزء می‌باشند، هر جزء آن به تنهایی قادر به رنگ کردن کالای نساجی است، ولی اگر کالا به یک جزء آن آغشته شده و وارد جزء دوم شود، رنگ بر روی کالا ظاهر می‌شود. مثالی دیگر از این گروه، مواد رنگزای خمی یا گوگردی می‌یاشند. این مواد رنگزا در آب نامحلول بوده و ذاتا  نسبت به الیاف تمایلی نشان نمی‌دهند. بنابراین، برای رنگرزی باید آنها را ابتدا به صورت  محلول در آب درآورد تا بعد از اینکه روی کالا قرار گرفتند، به حالت غیرمحلول در آب تبدیل شوند. حالت محلول  در آب بی‌رنگ، ولی حالت غیرمحلول آن رنگی است. یعنی در حقیقت ماده رنگزا بر روی کالا ایجاد می‌شود.

۴- رنگ رزی لباس به روش تثبیت ماده رنگ زا درروی کالا

در این روش ماده رنگزا در آب محلول نیست و به طور ذاتی تمایلی به جذب روی کالا ندارد. به همین دلیل این دسته از مواد رنگزا به کمک چسب (بیندر) روی کالا  چسبانده می‌شود و سپس بیندر به کمک حرارت و یا روشهای دیگر پلیمریزه می‌شود. بدین ترتیب ماده رنگزا در روی کالا تثبیت می‌شود. این روش دقیقا مانند رنگ آمیزی در و دیوار ساختمان‌ها و بدنه اتومبیل‌ها است، که رنگ به داخل شیء نفوذ نمی کند، بلکه به کمک یک بیندر به کالا می‌چسبد. یکی از عوامل بسیار مهم در  این روش، عمل آغشته کردن یکنواخت کالای نساجی و یا هر کالای مورد رنگرزی است. این گروه از رنگها  را پیگمنت می‌گویند. در ادامه به تعدادی از رنگ‌زاهای مهم در صنعت نساجی پرداخته می‌شود:

مواد رنگ زای راکتیو (Dyes Reactive)

مواد رنگزای راکتیو تنها رنگزایی است که می‌تواند با لیف، پیوند شیمیایی کوالانسی برقرار کند. بنابراین ثبات این ماده رنگ‌زا بسیار بالا است. ایجاد پیوند با لیف بسیار مهم است، زیرا با هر اشتباهی احتمال واکنش رنگ‌زا با ماده دیگر وجود خواهد داشت. از طرفی اگر رنگزای راکتیو با ماده دیگری واکنش دهد آن مولکول رنگ‌زا از بین میرود و نمی‌توان از آن مولکول رنگزا استفاده مجدد کرد؛ بنابراین مولکول واکنش داده با ماده دیگر، باعث کاهش ثبات رنگ می‌گردد و باید از طریق شست‌وشو آن را حذف کرد.

گروه های فعال دررنگ راکتیو: با توجه به اهمیت گروه‌های فعال در ایجاد پیوند مولکولی بین رنگزای راکتیو و الیاف، چندین نوع از این گروه‌ها ساخته شده است؛ به‌طوری که خصوصیات رنگزای راکتیو به این گروه وابسته است. به عنوان مثال اگر تعداد این گروه فعال کم باشد، الیاف را باید در دمای بالاتر از دمای اتاق رنگرزی کرد. با بالا رفتن تعداد این گروه‌ها قدرت واکنش‌پذیری بین رنگزای راکتیو و الیاف افزایش می‌یابد. به این رنگزاهای راکتیو رنگ‌زاهای راکتیو سرد گفته می‌شود، زیرا رنگرزی این گروه از مواد رنگزا در دمای اتاق انجام می‌شود. خواص رنگ‌های راکتیو با توجه به گروه‌های خاصی که با الیاف سلولزی واکنش می‌دهند، تغییر می‌کند.

رنگزاهای راکتیو با توجه به توانایی ایجاد پیوند شیمیایی به دو گروه سرد و گرم تقسیم می‌شوند. در رنگزای  راکتیو گروه سرد، دمای رنگرزی بین ۳۰ الی ۵۰ درجه سانتیگراد است. ولی در رنگزاهای راکتیو گروه  گرم درجه حرارت رنگرزی حدود ۸۰ درجه سانتیگراد است. گروه دیگری از رنگزاهای راکتیو وجود  دارد که در دمای حدود ۶۰ درجه رنگرزی می‌شوند. رنگزاهای راکتیو برای چاپ و برای رنگرزی همراه با دیسپرس (مقاومت تا دمای خشک ۱۲۰ درجه سانتیگراد) نیز ساخته شده است.

به طور کلی رنگرزی پنبه با مواد رنگزای راکتیو شامل مراحل زیر می‌باشد:

۱- مرحله رمق کشی: در مرحله رمق کشی که همانند مواد رنگزای مستقیم عمل می‌شود، از نمک برای جذب بهتر ماده رنگزا روی لیف استفاده می‌شود. در این مرحله فقط اتصال‌های فیزیکی بین ماده رنگ‌زا و لیف به‌وجود می‌آید و در حقیقت ماده رنگزا به کالا نزدیک می‌شود تا امکان اتصال شیمیایی بیشتر شود.

۲-مرحله تثبیت: مواد رنگزایی که اتصال آن‌ها با کالا به‌صورت فیزیکی است، در محیط مناسب (قلیایی) با لیف اتصال شیمیایی برقرار می‌کنند.

جذب مواد رنگزا

جذب مواد رنگزا روی لیف، به عوامل زیر بستگی دارد:

۱- نسبت R :  L  : با کاهش میزان R :   L میزان جذب ماده رنگ‌زا روی لیف افزایش می‌یابد ولی احتمال عدم  یکنواختی رنگ‌رزی بیشتر می‌شود.

۲- درجه حرارت رنگ‌رزی: درجه حرارت رنگرزی به نوع ماده رنگزای راکتیو و ساختار شیمیایی آن بستگی دارد ‌که معمولا از طرف کارخانجات سازنده ماده رنگزا، در کاتالوگ‌های مربوطه مشخص می‌شود. درجه حرارت  رنگ‌رزی در مورد مواد رنگ‌زای راکتیو نوع سرد ۲۰ الی ۳۰ درجه سانتیگراد و در مواد رنگ‌زای راکتیو نوع  گرم در حدود ۶۰ الی ۸۰ درجه سانتیگراد می‌باشد.

۳- زمان رنگرزی: معمولا با افزایش زمان رنگرزی میزان جذب ماده رنگزا بر روی لیف زیاد می‌شود. در صورتی که افزایش زمان رنگرزی از یک حد مشخصی فراتر رود، دیگر جذب ماده رنگزا بر روی کالا افزایش چندانی نخواهد داشت. معمولا زمان لازم برای رنگرزی توسط کارخانجات سازنده مواد رنگزا پیشنهاد می‌شود.

۴- میزان نمک مصرفی: با افزایش نمک، میزان جذب ماده رنگزا روی لیف افزایش می یابد. میزان نمک مصرفی معین است و افزایش بیش از حد نمک، جذب ماده رنگزا را بر روی کالا بیشتر نمی‌کند.

معمولا به‌دلیل آن‌که افزایش نمک، سرعت جذب ماده رنگ‌زا را به‌طور ناگهانی افزایش می‌دهد، نمک را در  چند نوبت به حمام رنگرزی می‌افزایند تا رنگرزی یکنواختی حاصل شود. مقدار نمک در مواد رنگزای راکتیو  بستگی به نوع آن (سرد و گرم)، ساختار شیمیایی و شید رنگ دارد. نمک های متداول در رنگرزی با مواد رنگزای راکتیو، کلرید سدیم و سولفات سدیم می‌باشند.

۵- pH حمام رنگرزی: برای ایجاد pH قلیایی میتوان از مواد مختلفی استفاده کرد، ولی معمولا از کربنات سدیم و یا مخلوطی از کربنات سدیم و هیدروکسید سدیم در این عمل استفاده می‌شود.

میزان قلیای مصرفی بستگی به غلظت ماده رنگزای مصرفی دارد. هرچه غلظت ماده رنگزا بیشتر باشد،  میزان قلیای مصرفی نیز بیشتر می‌شود. از مصرف بیش از اندازه قلیا باید پرهیز کرد، زیرا اثر نامطلوب در  رنگرزی میگذارد. معمولا کارخانجات سازنده مواد رنگزا، جدول مربوط به میزان قلیای مصرفی را برحسب  غلظت ماده رنگزا، در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌دهند.

۶- درجه حرارت: اگر رنگزای راکتیو از نوع سرد باشد، دمای لازم جهت رنگرزی کمتر از ۵۰ درجه سانتیگراد و اگر از نوع راکتیو گرم باشد، درجه حرارت حدود ۸۰ درجه سانتیگراد است.