از زمان های گذشته ویژگی که صنعت فرش و نساجی ایران را از سایر کشورها متمایز ساخته بود، رنگ و رنگرزی این محصولات بوده است. به عنوان مثال یکی از متخصصین انگلیسی که در قرن شانزدهم برای یادگیری اصول رنگرزی به ایران سفر کرده بود، در سفرنامه خود از وضعیت رنگرزی ایران، اینگونه یاد می‌کند:
در ایران قالیچه‌هایی از پشم ضخیم خواهید یافت که دارای رنگ ثابت است و در عالم نظیر ندارد. باید به شهرهای بزرگ و کوچک ایران بروید و طریقه رنگرزی پشم را بیاموزید زیرا این رنگ‌ها چنان ثابت است که باران و شراب و حتی سرکه نمی‌تواند آنها را لکه دار کند.
به صورت کلی برای رنگ‌کردن الیاف طبیعی از زنگزاهای طبیعی یا مصنوعی استفاده می‌شود البته تا قبل از معرفی رنگزاهای مصنوعی، تمام نیاز رنگرزی کشور از طریق رنگزاهای طبیعی برطرف می‌شد.
رنگزاهای طبیعی
در حالت کلی می‌توان رنگزاهای طبیعی را اینگونه تعریف کرد:
این رنگزاها ریشه طبیعی دارند و به روش‌های خاصی از برخی گیاهان، مواد معدنی یا حتی جانوران تهیه می‌شوند.
رنگزاهای گیاهی
رنگزاهای گیاهی در مناطق مختلفی از کشور کشت می‌شوند. البته لزومی ندارد که در همه جای کشور برای تهیه یک رنگ خاص از یک نوع گیاه استفاده شود بلکه بر اساس شرایط آب و هوایی و نوع گیاهانی که در هر منطقه می‌روید، این رنگزاها نیز متفاوت هستند. به عنوان مثال در منطقه خراسان برای تهیه رنگ زرد از گیاهی به نام اسپرک استفاده می‌شود در حالی که در غرب کشور و در استان‌هایی مانند کرمانشاه و کردستان از گیاه کُندُل برای این منظور استفاده می‌شود.
البته علاوه بر شرایط جغرافیایی عوامل دیگری نیز در تعیین رنگرز نقش دارند. یکی از مهمترین این عوامل هزینه رنگرزی است. مثلا در تهیه رنگ زرد برای ابریشم‌های خاص و گران از زعفران استفاده می‌شود در حالی که استفاده از زعفران به عنوان یک رنگزای طبیعی برای پارچه‌های معمولی صرفه اقتصادی ندارد.
مزایای رنگزاهای طبیعی
رنگزاهای طبیعی با توجه به آن که در طبیعت وجود دارند و انسان‌ها به روش‌های مختلف با آن در تعامل هستند، سازگاری بیشتری دارند. علاوه بر این می‌توان مزایای دیگری را برای رنگزاهای طبیعی برشمرد از جمله این مزایا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مقاومت بالا در برابر اکسیدکننده‌ها و سایر مواد شیمیایی
- عدم ایجاد حساسیت‌های تنفسی و پوستی
- سمی نبودن و سازگاری با محیط زیست
- ثبات در برابر تابش نور شدید و شستشو
- خوش رنگ و شفاف شدن پارچه با گذشت زمان
- امکان تهیه فام‌های مختلف رنگ
معایب رنگزاهای طبیعی
مسلما استفاده از رنگزاهای طبیعی دارای معایبی نیز می‌باشد و همین عوامل باعث رشد تولید رنگزاهای مصنوعی شده اند. برخی از این معایب عبارتند از:
- جذب کم رنگزاهای طبیعی در مقایسه با رنگزاهای مصنوعی
- نیاز به زمان طولانی جهت رنگرزی
- قیمت تمام شده بالاتر به دلیل جذب کم و افزایش زمان
- عدم امکان استفاده از آنها در مصارف تجاری به دلیل محدودیت منابع
- حلالیت کم آنها در آب
- تفاوت بازدهی بر اساس محل کشت گیاه، میزان نگهداری در انبار و …
در این مقاله با رنگزاهای طبیعی الیاف طبیعی و مزایا و معایب آنها آشنا شدیم. در مقاله بعدی با رنگزاهای مصنوعی و روش‌های رنگرزی الیاف طبیعی بیشتر آشنا خواهیم شد.
نظرات کاربران