انواع نقوش سوزن دوزی

سوزن دوزی یکی از رودوزی‌های زیبا و سنتی ایران و هنری زیبا و کاربردی است. این هنر منحصر به بلوچستان است و به همین دلیل به این هنر بلوچ دوزی نیز می‌گویند. این هنر نقوش بسیار زیبا و رنگارنگی دارد که هر کدام معنا و مفهوم خاصی را منتقل می کنند. با ما تا انتهای این مقاله همراه باشید تا به صورت کامل با نقوش سوزن دوزی آشنا شویم.

انواع نقوش

نقش و نگارهای سوزن دوزی بیانگر سنن، نوع معیشت، باورها و اعتقادات مردم سیستان است. نقش‌های پارچه سوزن دوزی پیچیدگی و ابهام ندارند و از ترکیب خطوط شکل می‌گیرند.

نقوش سوزن دوزی را می‌توان بر حسب عوامل مختلف به انواع گوناگونی تقسیم کرد:

نوع پارچه

با توجه به نوع پارچه، نقوش سوزن دوزی به دو دسته تقسیم می‌شوند:

۱. برخی طرح‌ها فقط بر روی پارچه تاریکه تار و پودی مشخص دارد دوخته می‌شوند. مثل: سراوانی، دوچ، پرکار، جوک و….

۲. برخی طرح‌ها هم هستند که بر هر پارچه ای قابل دوختن می‌باشند.

میزان ظرافت

با توجه به میزان ظرافت به کار رفته در نقش، نقوش رو به سه دسته کلی پرکار، میان کار و کم کار تقسیم می‌کنند.

خواستگاه

نقوش از نظر خواستگاه نیز به دسته بندی‌های مختلف تقسیم می‌شوند. مثل: کویتع دوچ، سراوانی دوچ

طبقه بندی مفاهیم نقش و نگار

گل و گیاه، زیورآلات، حیوانات، عناصر طبیعت و … از انواع طبقه بندی مفاهیم نقش و نگار بلوچ هستند. اما به طور کلی طرح‌ها به دو نوع ساده و مرکب تقسیم می‌شوند. منظور از ساده، سادگی نوع دوخت نیست بلکه این نوع نقوش از تنوع بسیاری برخوردار است که نمی‌توان به همه آن‌ها اشاره کرد. در ادامه انواع این نقوش را بررسی می‌کنیم.

ساده

جوک

نام گردنبندیست که از زیور آلات بانوان بلوچ است. به شکل لوزی در ابعاد مختلف است که در وسط آن لوزی کوچکی قرار دارد.

روچ بر

خطوطی هفت، هشتی و متقاطع که بین دو خط موازی قرار گرفته اند. به این نقش گورکش هم می‌گویند. در سراوان این نقش با نام‌های کلا یا لاهاری شناخته می‌شود.

چکن

خطوط عمودی ریزی که به موازات هم قرار می‌گیرند.

جالار

خطوط موازی عمودی میان دو خط افقی است که در رنگ‌های مختلف دوخته می‌شود. جالار در منطقه سراوان جالد خوانده می‌شود. نام دیگر جالار تتک است.

بتنو

چهار مربع که به شکل + در کنار یکدیگر قرار گرفته اند که یکی در وسط و سه مربع دیگر به اضلاع چسبیده اند. داخل هر کدام از این بعلاوه‌ها، طرحی هشت ضلعی به شکل حرف انگلیسی I می‌باشد.

صبا صبا

به علامت <   در ریاضی شباهت دارد که با خطوط ریزی پوشیده شده است.

کتار پادک

به معنای پای حشره است و طرحی مشابه آن دارد.

مرگ پانچ

شکلی شبیه به پای مرغ

کپک

نقش گلی در رنگ‌های مختلف. آینه کوچو دایره ای شکلی در وسط قرار می‌گیرد و گلبرگ‌ها مانند دایره‌های ریز در اطراف آن آینه قرار می‌گیرند.

ماه روچ

روچ به معنای خورشید است. این طرح هلال ماهی است که خورشید را در برگرفته است. به این طح زیبا، چم بروان نیز می‌گویند.

دارک

شبیه روچ بر با این تفاوت که خطوط با فاصله از هم قرار دارند

گورچم

اسپید سر یا گورچم دو خط موازی با فاصله کم است که داخل آن با خطوط سفید و سیاه پر شده است. البته لازم به ذکر است که در برخی موارد به جای خطوط از دایره‌های ریز و یا علامت > استفاده می‌شود.

بورک

طرح لوزی ای که راس‌های آن سه خط کوچک همانند کاکل منشعب و تکرار شده است.

بهار

شبیه طرح بورک است با این تفاوت که به جای خطوط منشعب، سه گلبرگ کوچک قرار دارد.

مرکب

سراوانی دوچ

اولین نوع سوزن دوزی بر روی پارچه‌ها شش تاری است و اولین بار در منطقه سراوان دوخته شد. از معروف ترین دوخت‌ها در منطقه سراوان و ترکیبی از کپ نال، گور چم، جالار، روچ بر و بتنو است.

کویته دوچ

حز زیباترین و معروف ترین نقوش شهر کویته بلوچستان پاکستان است و ترکیبی از نقش‌های کپ نال، گورچم، جالار و شیرگو می‌باشد

گِرءُ هِل

یعنی بگیر و بگذار ، که منظور به کارگیری یک در میان لوزی‌هاست. به شکل ۷ بوده و درون آن با مربع‌های ریزی پوشیده شده است.

دل بنده

 به معنای دل بستگی به طرح است.چند ضلعی است که به دو خط موازی متصل شده ، دو خط موازی دیگر با فاصله به موازات ان تکرار شده و بین این خطوط با گل و آینه تزئین می‌شود. داخل آن چند ضلعی دو مثلث کوچک وجود دارد.

شمس بانو

 به قطعه طلایی که به پیشانی عروس بلوچ می‌بندند شمس می‌گویند.این طرح همانند آن شمس اما برعکسش بوده و کنار آن گلبوته ای قرار دارد.

دلکَش دست مَرَس

 یعنی دل می‌خواهد اما دست به آن نمی‌رسد.این طرح ترکیبی از نقوش کَشُّک ، گورچم ، جالار و کپ نال است.

کوه سر عاشق

 ترکیبی از جالار ، آینه ، گورچم است و جالار با خفت رنگ دوخته می‌شود.

گل بادام

 طرح بته جقه ایست که در دو طرف آن دو خط مارپیچ قرار دارد.

تاج پادشاه

شبیه تاجی است که از قسمت پایین به دو خط موازی متصل است.طرح بُنُک و دو خط موازی دیگر به صورت افقی در آن دیده می‌شود.

کُردَلُک

طرح مربعیست که در دو گوشه بالا و پایین در قسمت پیش سینه به کار می‌رود و شامل نقوشیست که از خطوط عمود بر هم شکل می‌گیرد. در منطقه سراوان به این نقش «کوهَلُک» می‌گویند.